استاد علیدوست: روش شناسی فقه صاحب جواهر

🔹(اعتقاد به روش #تجمیع_ظنون)
مرحوم صاحب جواهر در روش شناسی اجتهاد خود روایت ضعیف و شهرت را صفر در نظر نمی‌‌‌گرفتند که سپس بگویند که از این دو، عدد حاصل نمی‌‌‌شود.

🔹(عدم پذیرش مبنای کلامی سمحه بودن شریعت)
صاحب جواهر سهولت و سمحه بودن شریعت را به عنوان یک قاعده نمی‌‌‌پذیرد، ولی آن را به عنوان یک پارادیم و پیشفرض عام و رویکرد به ادله که در فتوای فقیه نیز تاثیرگذار است نگاه می‌‌‌کنند؛ زمانی که محقق اردبیلی بیان می‌‌‌کند که سهولت دین اقتضا می‌‌‌کند که در امر قبله قائل به نظرخاصی بود، مرحوم صاحب جواهر موضع تندی می‌‌‌گیرند و بیان می‌‌‌کنند که سهولت دین به معنی تساهل و بی اعتنا گذشتن از احکام دین نیست.

همایش نکوداشت صاحب جواهر، ۱۳۹۷

متن تفصیلی در ادامه مطلب

استاد مبلغی؛‌ ضرورت بازنگری در پارادایم‌های فقهی (مصاحبه در کتاب درآمدی بر آزاداندیشی)

🔹طلاب ما گرفتار حجم عظیمی از معلوماتند که نمی دانند باید با آنها چه کنند و چگونه سره را از ناسره تمییز دهند.

🔹باید استنباط آگاهانه را به طلاب بیاموزیم، راه #استنباط_آگاهانه_و_روشمند را به طلاب نشان دهیم.

🔹تا کی می خواهیم طلاب را سی سال پشت دروازه اجتهاد نگاه بداریم، آخر هم معلوم نیست از دروازه می گذرند یا نمی گذرند. علت این ناکامی، آن نیست که اجتهاد سخت است. اجتهاد سخت هست؛ ولی نه این گونه که ما می پنداریم. ما تاکید نداشته ایم که #روش استنباط را به طلاب بیاموزیم.

🔹روش‌شناسی در درس های خارج به صورت مستقل مطرح نیست. در میان مباحث گم شده است. طلبه باید به صورت اکل از قفا آن را بیاموزد؛ یعنی در اثر مرور زمان و غیر مستقیم، چیزهای به صورت #ارتکازی در ذهنش جای بگیرد.

🔹اینکه به او بیاموزند که برای استنباط از این راه ها می توان رفت و لوازم و زاد و توشه این راه چیست و چگونه می توانید در آن گام بگذارید، در درس های خارج رایج نیست.

متن تفصیلی در ادامه مطلب
 

اختلال طریقه؛ خطری که استنباط‌های نوین فقهی را تهدید می‌کند

حوزه بیش از گذشته، با خطر «اختلال طریقه» در کار استنباط مواجه است. «اختلال طریقه» یک اصطلاح جدید و یک تعبیر تازه نیست، این واژه در ادبیات فقهی گذشتگان مانند صاحب جواهر، کاربرد فراوانی دارد.  صاحب جواهر با این تعبیر به رویه علمی و سبک اجتهاد کسانی نظر دارد که هر چند از قدرت استنباط برخوردارند، ولی در شیوه استنباط، به انحراف و اشتباه مبتلا شده و از روش صحیح اجتهاد و قواعد مربوط به آن، عدول کرده‌اند.

در جواهر معمولا از فیض کاشانی و محدث بحرانی به این عنوان یاد شده و سبک استنباط آنها مورد اعتراض و انتقاد قرار گرفته است؛ مثلا وقتی فتوای فیض نقل می‌شود که «پوست مردار با دباغی پاک می شود»، صاحب جواهر که آن را برخلاف «ضرورت مذهب» می داند، می‌گوید : نباید از آن شگفت زده شد، زیرا شیوه استنباط فیض، از اساس مختل است. همچنین وقتی فتوای صاحب حدائق نقل می شود که «جمع بین فاطمیین حرام است»، جواهر آن را فتوایی بی‌سابقه می داند که ناشی از «اختلال طریقه» است و چنین نقدهایی در مواضع دیگر جواهر نیز به چشم می‌خورد.

 

متن تفصیلی در ادامه مطلب

استاد مبلغی: درس خارج،‌ ماهیت‌شناسی و روش‌شناسی (یادداشت)

🔹در درس خارج، استاد باید شیوه استنباط را آموزش بدهد؛ ولى این اصلاً آموزش داده نمى‌شود، حوزه در باب درس خارج هدف را گم کرده است، نتیجه این می‌شود که یک نفر ۲۰ الى ۳۰ سال در درس خارج می‌ماند.

 🔹درس خارج باید شیوه‌ای را بیاموزد که اگر ۵ الی ۶سال این روند ادامه پیدا کند، اجتهاد حاصل شود و بعد از آن فرد بتواند به تحقیق بپردازد.

 🔹هر استادى در درس خارج، به گونه ارتکازى روشى دارد که شاگرد اگر هوشیار باشد، پس از سالیانى (طولانی) درمی‌یابد که استادش چه روشى دارد، لذا همیشه فقط یکی دو نفر از این شاگردان به درجه اجتهاد می‌رسند.

 

متن تفصیلی در ادامه مطلب

 

ظرفیت استخراج فقه نظامات از مکاسب شیخ انصاری؛ روش شناسی فقه و اجتهاد از منظر استاد علیدوست (فرهنگستان)

اگر بخواهیم پیشینه روش شناسی فقه و اجتهاد را مورد بررسی قرار دهیم در سال های ۱۳۵۹ و ۱۳۶۰ اصلا بحث از روش شناسی میان فقها رواج نبود و حتی گفتمانش هم مطرح نبود اما در اواخر دهه ۶۰، ۷۰ و ۸۰ بحث از فلسفه فقه، فلسفه فلسفه فقه مطرح شد و کم کم در میان فقها اوج گرفت.

روش شناسی به چارچوب فکری ای که پشت عملیات یک محقق قراردارد، گفته می می شود. مثلا روش شناسی اجتهادی شیخ انصاری، مبتنی بر آن چارچوب فکری است که اجتهاد وی طبق آن شکل گرفته است.

(فرهنگستان علوم اسلامی قم،  نشست علمی «روش شناسی فقه و اجتهاد»، ۱۳۹۷/۱۰/۱۳)
 

متن تفصیلی در ادامه مطلب

روش‌شناسی مکتب قم و نجف از منظر استاد مبلغی (موسسه پژوهشی فهیم)

این خیلی روشن است که اگر روش نباشد آب در هاون میکوبیم و بازتولید تقلید می‌کنیم و هیچ درد و آسیبی برای فقه بزرگتر از این نیست که فقه بازتولید کننده مکررات و تقلیدها باشد، ولو واجبات اجتهاد. پاسخی نمی‌تواند بدهد، چه جوابی میتواند بدهد؟ از پس این حجم مشکلاتی که در مقابل همین فقه الان ما صف کشیده اند، برنمی‌آید، پس روش لازم است.

اگر بخواهیم روشِ در قم را بیان کنیم، چهار نفر قابل مطالعه هستند: مرحوم حائری است که دارای یک روش بود، مرحوم داماد، مرحوم آیت الله بروجردی و مرحوم امام(ره) است. چهار مکتب، البته مکتب نمی‌توان گفت، بعد می‌تواند مکتب باشد، چهار نفرِ صاحبِ روش هستند، چون مکتب دارای استانداردهای بیشتری است و لذا افزوده های بیشتری می‌خواهد تا تبدیل به مکتب شود، البته آیت الله بروجردی را بعضی گفتند دارای مکتب است.

(موسسه پژوهشی فهیم، ۱۳۹۰/۷/۱۶)

فایل صوتی نشست

متن تفصیلی در ادامه مطلب

روش‌شناسی مکتب قم و نجف از منظر استاد علیدوست (مصاحبه با مباحثات)

مکتب قم در استنباطات فقهی ـ به‌ویژه در بخش غیر عبادات ـ به‌عرف و بنای عقلا توجه بیشتری می‌کند؛ به تاریخ صدور روایات و آیات نگاه جدی‌تر و مؤثرتری دارد؛ به اهل سنت در فقه و حدیث مقارن نیم‌نگاهی دارد؛ داده‌های دانش تاریخ را در استنباط مطمح نظر قرار می‌دهد؛ به وثوقِ صدور، بیشتر از سندشناسی توجه می‌کند؛ کم‌تر به‌صورت ریاضی فکر می‌کند؛ در استنباطاتش مجموعه‌ای از ظنون را در نظر می‌گیرد (درست است که تک‌تک آن‌ها را معتبر نمی‌داند؛ ولی آن‌ها را در یک نظام حلقوی تنظیم می‌کند تا از به هم پیوستن همان اسناد نامعتبر دلیل معتبری آفریده شود)؛ به قرآن و مقاصد توجه می‌کند؛ نگاهش به شریعت اجتماعی است؛ از نصوصی که در موارد خُرد وارد شده‌اند گاه می‌تواند به یک قاعده کلان برسد؛ شهرت را در نظر می‌گیرد و آن را جابر ضعف سند یا جابر ضعف دلالت می‌انگارد، رویکرد خاصی به دانش فقه را که مشتمل بر این عناصر باشد، من «مکتب قم» می‌نامم و معتقدم که بر قله‌ی آن نیز آیت‌الله بروجردی و شاگردان ایشان ایستاده‌اند.

 

مکتب نجف در همه مواردی که برای مکتب قم برشمردیم در نقطه‌ی مقابل قرار دارد؛ اولاً نص‌بسند است و برای یک مسأله دنبال یک روایت خاص است؛ نمی‌گویم عام را انکار می‌کند؛ ولی ترجیح می‌دهد دنبال روایت خاص باشد؛ بسیار ریاضی‌وار فکر می‌کند؛ اصول آن از حد لازم خیلی فربه‌تر شده است و فقهِ آن، در مواردی فقهِ کشف نیست؛ بلکه فقهِ عذر است (ابتنای بیش‌تری بر اصول عملیه دارد).

 

نمی‌خواهیم دیوار بگذاریم و بگوییم که هرکس در نجف است نجفی فکر می‌کند و هر که در قم است قمی فکر می‌کند؛ چون این‌طور نیست؛ مثلاً مرحوم آیت‌الله تبریزی در قم زندگی می‌کرد؛ اما فکرش کاملاً نجفی بود.

(مصاحبه با مباحثات، ۱۳۹۶/۱۱/۱۳)

متن تفصیلی در ادامه مطلب

 

گزارشی از یک جلسه حلقه فقهی روش‌شناسی اجتهاد، روشنا

به گزارش خبرنگار اجتهاد، جلسه حلقه روش‌شناسی اجتهاد (روشنا)، در قم برگزار شد. این جلسه که با موضوع «ارائه الگوهای پیشنهادی فرایند استنباط فقهی» تشکیل شد، دکتر مجید مبینی مقدس، از طلاب خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم و دکترای فرهنگ و ارتباطات به ارائه بحث پرداخت. همچنین استاد حسن معلمی، استاد خارج فقه و اصول نیز به‌عنوان ناظر بحث، در جلسه حضور داشت.

متن تفصیلی در ادامه مطلب
 

استاد مبلغی: بدون روش‌شناسی اجتهاد، حوزه دچار خسارت می‌شود (رونمایی از سه اثر)

🔹 روش‌شناسی اجتهاد حرکتی است که حوزه دیر یا زود باید به آن بپردازد، با این تفاوت که اگر دیر بپردازد، خسارت‌های بسیاری متوجه شما خواهد شد.

🔹ضرورت روش‌شناسی آن‌قدر جدی و اساسی است که رفتن حوزه علمیه به سمت  پاسخگویی جامع و کارآمد به مسائل معاصر، متوقف به  پرداختن به روش‌شناسی اجتهاد است.

🔹اگر  حوزه علمیه بخواهد تحولات مثبت و سازنده‌ای را بر پایه اجتهاد سنتی خود ایجاد کند، باید به روش‌شناسی اجتهاد به دو صورت عام و خاص، یعنی  معطوف به رشته‌های تخصصی فقهی، به انجام برساند.

 

متن تفصیلی در ادامه مطلب

استاد علیدوست: روش شناسی اجتهاد آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی

آیین نکوداشت آیت‌ﷲ حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، موسس حوزه علمیه قم، با هدف بررسی روش‌شناسی فقاهتی آن فقیه و مرجع شیعی، با سخنرانی استاد ابوالقاسم علیدوست در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۳، در بیت شریف مرحوم آیت‌ﷲ حائری برگزار شد.

 

بسم ﷲ الرحمن الرحیم. الحمدلله والصلاة والسلام علی رسول ﷲ وعلی آله آل ﷲ، الذین بهم فتح ﷲ وبهم یختم ﷲ ولعنة ﷲ علی أعدائهم أعداء ﷲ إلی یوم لقاء ﷲ. ﷲم صل علی محمد و آل محمد واهدنا لما اختلف فیه من الحق بإذنک إنک تهتدی من تشاء إلی صراط مستقیم.

از حضور اساتید، بزرگان و سروران و طلاب فاضلی که در اینمجلس مستطاب شرکت فرمودند، تشکر می‌کنم؛ همچنین از بیت حضرت آیت‌ﷲ‌العظمی سیستانی و سرور گرامی‌مان حضرت حجت‌الاسلام والمسلمین شهرستانی که در تأسیس این بنیان خیر سهم تمام داشتند. از اساتید بزرگوار عذرخواهی می‌کنم که وقت‌شان را ضایع می‌کنم، اما در هر صورت عنوان شده که حقیر، موضوع بحث را دنبال کنم.

موضوعی که در نظر گرفته شده، روش‌شناسی فقاهت آیت‌ﷲ مؤسس در فقه، و اصول فقاهت به معنای منهج فقهی ایشان است؛ هم در فقه، هم در اصول فقه. اما ممکن است این سؤال برای برخی از افاضل پیش بیاید که ثمره روش‌شناسی فقاهت یک شخصیت، یک مکتب یا یک مکان چیست؟ روشن است که با تأمل بیشتر، می‌توان آثاری را بر روش‌شناسی مترتب کرد؛ اولا وقتی روش فقاهت یک شخصیت دانسته شود، می‌توان مدیریت او را بر بحث‌ها پیش‌بینی کرد، و طبیعتا اگر آن شخصیت، نقد، انتقاد یا تأییدی دارد، می‌توان دریافت که این نقد، بنایی است یا مبنایی.

متن تفصیلی در ادامه مطلب