🔹وقتی می‌خواهیم وارد روش‌شناسی شویم، چه محورهایی را باید در نظر بگیریم؟
۱. یکی از محورهایی که منهج‌ساز است و ممکن است دو فقیه را از هم جدا کند، نوع مواجهه با #منابع_اربعه است ... مثلا آیا کارآیی استقلالی عقل را قبول دارد؟ آیا کارآیی ابزاری‌اش را قبول دارد؟ آیا روایتی را که ثقه نقل می‌کند می پذیرد یا روایات موثوق به را؟ آیا روایت را مخصّص قرآن قرار می‌دهد یا عام قرآنی را بر خاص روایی مقدم می‌کند که در گذشته طرفداران جدی داشته و ناشیانه متهم به قیاس شدند.
۲. دومین محوری که در روش‌شناسی یک فقیه باید مطمح نظر قرار گیرد، #مقاصد_الشریعه است ... باید دید فقیه چه نگاهی به مقاصد شریعت دارد؟
۳. محور سوم این است که آیا فقیهی که می‌خواهیم راجع به روش‌شناسی او تأمل کنیم، حاضر است #از_خرد_به_کلان عبور کند یا نه؟ روایاتی هست که مرحوم شیخ انصاری دارد و راجع به دهن متنجس است و به درد استصباح تحت السماء می‌خورد. مقدس اردبیلی در مجمع الفائده والبرهان، از این روایات، یک قاعده استنباط می‌کند و لذا می‌گوید نه استصباح خصوصیت دارد، نه تحت السماء خصوصیت دارد و در واقع از یک نص وارد در مورد خرد با الفاظ خاص، استنباط یک قاعده می‌کند.
۴. آخرین محوری که در متدولوژی باید مطمح نظر قرار بگیرد این است که آیا آن فقیه #صناعت‌محور است یا به #تجمیع_ظنون می‌پردازد؟
متن کامل در روش شناسی اجتهاد آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی (ره)
#اختصاصی_روشنا
روش‌شناسی اجتهاد بخشی از دانش فلسفه فقه به شمار می رود و مباحث مطرح در آن را می‌توان شامل موارد ذیل دانست:
•┈••✾••┈•
۱. فرایند کلان اجتهاد (الگوی اجتهاد، الگوریتم اجتهاد، مراحل استنباط):
🔹یعنی ابتدا و انتهای فرایند استنباط چیست؟ مثلا در چه مرحله‌ای به اقوال مراجعه می‌شود؟ سیره کجاست؟ مقاصد شریعت؟ اجماع؟ و ...
🔹در این زمینه، بین مجتهدان تفاوت نظر وجود دارد؛ مثلا برخی جایگاه بررسی اقوال را پیش از بررسی ادله می دانند و برخی برای پرهیز از سوگیری ذهنی، جایگاه آن را پس از بررسی ادله می دانند و یا آنکه «بعضی همواره کتاب را مقدم می کنند، برخی مراجعه به کتاب را مخصوص جایی می دانند که روایتی نباشد، گروهی همواره در ابتدا به دنبال کشف اجماع یا شهرت می روند زیرا معتقدند که باید از منظر سنت به کتاب نگاه کرد، برخی تقدیم کتاب یا سنت را موردی و به حسب اقتضای بحث می دانند» (درس خارج و گام های اجتهاد، ص385).
🔹فراتر از این، تفاوت بسیار مهم مجتهدان در فرایند اجتهاد، در مرحله ختم فرایند استنباط، آشکار می شود؛ #مکتب_تجمیعی (مکتب قم، مکتب تحلیلی) معتقد است که از تجمیع ظنون (ادله اجتهادی غیرقطعی)، نتیجه حاصل می شود؛ اما #مکتب_تطبیقی (مکتب نجف) که به ضرورت تطبیق قاعده ملتزم است، آن را نمی پذیرد و به ادله فقاهتی (اصول عملیه) مراجعه می کند؛ لذا مثلا آیت الله #بروجردی (که تابع مکتب تجمیعی هستند)، بسیار کم به اصول عملیه مراجعه می کنند.
•┈••✾••┈•
۲. خرده فرایندهای اجتهاد
🔹فرایند کلان اجتهاد دربردارنده مولفه ها و خرده فرایندهایی است که هر یک از آنها نیز جداگانه باید مورد مطالعه قرار گیرد. مثلا «بررسی اقوال» به چه روشی باید انجام شود؟ یا در مرحله «مراجعه به روایات»، بررسی دلالی یا بررسی سندی روایت چگونه انجام می شود؟
🔹استاد مبلغی این خرده فرایندها را شامل چند محور می داند: «فقه النص (فقه القرآن، فقه الحدیث: سند و مضمون)، فقه الموضوع، فقه الآرا، فقه اللغه، فقه السیر و الاعراف و المرتکزات، فقه التطبیق».
🔹در خرده فرایندها، گاه بین مجتهدان تفاوت روشی وجود دارد؛ به عنوان مثال، در روش بررسی دلالی، برای آیت الله #بروجردی و #امام خمینی(ره)، «شناخت فضای صدور متن» بسیار مهم است؛ امری که در روش بسیاری از مجتهدان مانند #آخوند_خراسانی چندان قابل مشاهده نیست.
🔹گاهی خرده فرایندها، دارای ترتیب است و باید از نقطه ای شروع و به نقطه ای ختم شود که در این صورت می توان از عبارت #خرده_الگوریتم های اجتهاد نیز استفاده کرد.
•┈••✾••┈•
۳. مبانی و پیش‌فرض‌ها
🔹مبانی و پیش‌فرض‌های اصولی، کلامی، حدیثی و.. در فرایند اجتهاد موثر است و اهمیت این مبانی در حدی است که برخی در مباحث روش‌شناسی به شناخت این مبانی اکتفا می کنند.
🔺#مبانی_اصولی ؛ مانند جایگاه استقلالی یا آلی عقل، جایگاه استقلالی یا آلی سیره عقلا
🔺#مبانی_حدیثی؛ مانند حجیت خبر ثقه یا موثوق الصدور
🔺#مبانی_کلامی؛ مانند قلمرو سنت، مقاصد شریعت (هستی و چیستی آن کلامی و حجیت آن اصولی است)، فردی یا اجتماعی بودن دین، اصل کرامت انسان و ...
🔺#مبانی تفسیر متن (این مبانی در روش بررسی دلالی ظهور می‌یابند)
🔺و ...
🔹برخی مبانی مانند مبانی کلامی تاثیر کلانی دارند و در تمامی فرایند اجتهاد حضور دارند؛ به گونه ای که حتی فهم یک مجتهد را از آیات و روایات نیز تغییر می دهد و یا گاه حتی یک سند صحیح را با چالش مواجه می سازند (مانند مواجهه امام خمینی ره با روایات صحیح السند حیله ربا).
🔹 الگوریتم اجتهاد آیت الله شب زنده دار را از اینجا دریافت کنید
🔹این الگوریتم یک الگوریتم «هنجاری» (تجویزی) نیست و روشی را برای اجتهاد پیشنهاد نمی دهد، بلکه یک الگوریتم #توصیفی است؛ بدین معنا که در آن به توصیف روش اجتهاد آیت الله شب زنده دار پرداخته شده است.
این الگوریتم، توسط حجت الاسلام خندق آبادی تدوین شده است.
الگوریتم اجتهاد حجت الاسلام مصطفی جلالی
برای مشاهده با کیفیت تر، روی عکس کلیک کنید
فایل با کیفیت تر عکس را از اینجا دریافت کنید
همچنین می توانید پژوهش الگوریتم ایشان را که برای اولین بار توسط روشنا منتشر شده است، در کانال ایتای روشنا دانلود نمایید. این اثر، در دومین جشنواره علامه حلی (سال 1388) رتبه نخست را کسب کرد.
🔹در نگاه بسیاری از فقیهان میان استنباط احکام #معاملات و استنباط احکام #عبادات تفاوت چندانی وجود ندارد و استنباط همه احکام شرعی اعم از معاملات و عبادات را توقیفی و وابسته به نص شارع می دانند.
🔹ولی در روش استنباطی امام(ره)، تفاوت چشمگیری میان استنباط احکام باب معاملات و باب عبادات به چشم می خورد و در باب #معاملات، نگاه #عقلایی پررنگ به مباحث دارند.
(مکتب فقهی امام خمینی، سعید ضیایی فر، ص267)
الگوریتم علی غانم شویلی را از اینجا دانلود کنید.
ایشان شاگرد استاد سید عبدالکریم فضل الله است و الگوریتم خود را به عنوان رساله دکتری ارائه کرده است. این الگوریتم، برگرفته از الگوریتم استاد ایشان است و شباهت بسیاری بین این دو وجود دارد.
متولد 1337 ش
از علمای حوزه علمیه لبنان
🔹از آثار ایشان:
منهجیه و مراحل الاستنباط (الگوریتم اجمالی اجتهاد)
دروس فی منهجیه الاستنباط (الگوریتم تفصیلی اجتهاد)
دراسات فی اصول الاستناط
و ...
🔹سایت ایشان
دروس ایشان در مدرسه فقاهت
صفحه ایشان در ویکی پدیای عربی
