کرسی علمی ترویجی با موضوع «روش‌شناسی استظهار از ادله (کشف مدلول انفرادی ادله نقلی)» چهارشنبه ۱۶ مهر ماه ۱۳۹۹، توسط گروه منطق فهم دین پژوهشگاه به صورت مجازی تحت نرم افزار اسکایپ برگزار شد.
ارائه کنندۀ کرسی حجت الاسلام و المسلمین عبدالحمید واسطی عضو هیات علمی گروه منطق فهم دین پژوهشگاه، و حجت‌الاسلام و المسلمین ابوالقاسم مقیمی حاجی و دکتر مسعود فیاضی بعنوان ناقد حضور داشتند.
پیش‌نیاز یک درس خارج، روش تحقیق و روش تفکر است، گاه سروران و افاضل محتواهای خوبی را دارند ولی همه‌اش بصورت ناخودآگاه است و در سیر آزمون و خطا به دست آمده است و چون قدم به قدم، الگوریتمی و روشمند و خودآگاه نیست، نحوه تعمیم، نحوه انتقالش به دیگران، نحوه استفاده در حل مسئله، به نقصانها و خلاهایی دچار می‌شود. هرچه بیشتر در روش تفکّر و عملیاتی فکر کردن و یک مسئله را حل کردن، مسئله جدیدی را پیدا کردن، مهارت داشته باشند در عملیات اجتهاد و استنباط با بصیرت بیشتر و سرعت و دقت بر طبق آن شاخص‌ها حرکت می‌کنند.
نگاهی به مشکلات نظام آموزشی درس خارج حوزه
اجتهاد چیست و چگونه می توان به دست آن یافت؟ زمان بندی ومرحله بندی دوره اجتهاد چگونه است؟ این ها تنها بخشی از پرسش هایی است که برای طلبه ای که به دوره درسی خارج حوزه علمیه وارد می شود، پیش می آید.
همواره در حوزه، گروه بزرگی از فارغ التحصیلان سطوح عالیه حضور دارند که در پی تکمیل تحصیلات حوزوی خویش هستند، ولی برنامه وروشی منطقی و قانونمند که با نیازها و استعدادهای سرشار ودرخشان آنان هماهنگی داشته باشد و وضعیت تحصیلی آنان را مشخص کند، در اختیارشان نیست.
🔹سه سطح از استنباط وجود دارد؛ سطح استظهاری، سطح استنباطی، سطح استنطاقی. در فقه متداول، استظهار و استنباط طی شده، اما استنطاق نشده است.
🔹سطح اول؛ #استظهار است، استظهار یعنی هر چه در آیات و روایات آمده است، دلالت مطابقی این آیات و روایات به دست می‌آید.
🔹سطح دوم؛ #استنباط است؛ این پیچیده‌تر است از آنچه که از آیات و روایات استظهار می‌شود. وقتی تمام کلیات و اصول دانسته شد، یک فرع و مصداقی می آید؛ فقیه باید بتواند تشخیص دهد که این مصداق کدامیک از این اصول است که استظهار کرده است؛ لذا گفته می شود استنباط رد الفروع الی الاصول است.
🔹سطح سوم و مرحله بالاتر؛ #استنطاق است. شهید صدر در تفسیر موضوعی خودش به آن پرداخته است. مسائل جدیدی که در آیات و روایات هیچ ذکری از آنها دیده نمی‌شود؛ امیرالمؤمنین علیه السلام فرمودند: ذلکِ الْقُرْآنُ فاسْتنْطِقُوهُ؛ قرآن را به سخن بیاورید؛ یکی از دلایل بقا و جاودان بودن قرآن همین است که قابلیت پاسخگویی در همه عرصه ها و زمینه ها را دارد؛ اما به شرطی که با روش استنطاقی وارد شوید. چون آیات قرآن صریحا در این موضوع صحبت نکرده است.
ما در فقه با سه دسته از مسائل روبه‌رو هستیم که طلبه باید به طور جداگانه، روش برخورد با این مسائل و استنباط را بیاموزد. البته می‌توان با تمهیداتی این‌ها را در عرض هم آموزش داد؛ فقه علی‌القواعد، فقه استظهاری و فقه مستحدثات.
درس‌های خارج عمومی، استادش خیلی با عظمت است، ولی چون شیوه‌اش نارساست، فایده‌ای ندارد. فقط در یک فرض می‌توان تصور کرد که در درس خارج‌های موجود کسی، موفقیت نسبی داشته باشد که در درس هزار نفری آقای وحید، شخصی شرکت کند و موضوعی را که استاد می‌خواند، خودش از قبل مطالعه، مباحثه و خلاصه‌نویسی کند و سر درس برود جلو بنشیند. آقا که درس می‌دهد، اشکال کند و اگر هم سر درس نمی‌شود اشکال کرد، بعد از درس از آقا وقت بگیرد که یک روز در هفته برود و کارهایش را با آقا بحث کند.
استاد احمد مبلغی معتقد است: درس خارج به دو معنا باید فارغ از فضای درسی باشد؛ اول اینکه به قرائت متن نپردازد و دوم اینکه علم را از جایی که تا حال پیش رفته است، جلوتر ببرد. باید الگویی برای درس خارج، تعریف و ترسیم کنیم و اجزا و عناصری را در آن ملاحظه کنیم که تأمین‌کننده این دو جنبه اصلی آموزش و پژوهش باشد؛ الگوی اصلی و وضع مطلوب درس خارج چنین الگویی است.
درباره نظام اقتصادی اسلام سه پیش فرض داریم:
هر سه پیش فرض یاد شده در نظر بزرگانی مثل شهید صدر مورد قبول است
ارائه شده در: نشست روش‌شناسی استنباط نظام اقتصادی اسلام، قم، ۳ مهر ۱۳۹۹
فایل صوتی: کانال روشنا
تقریر: حجت الاسلام محمدجواد نوروزی
روش اجتهادی چیست؟ روش، یا همان متد در زبان انگلیسی و منهج در زبان عربی در مباحث علمی چند معنا دارد:
۱. رویکرد و نگاه به منابع معرفت
گاهی منظور از روش، منابعی است که یک علم برای معرفت و تولید علم معتبر می داند. منابع معرفت متنوع است و همه علوم و اشخاص همه را معتبر نمی دانند و یا برخی را مهم تر می دانند. عقل به معنای عقل برهانی، عقل اخلاقی (حسن و قبح)، عقل اجتماعی و جمعی (سیره عقلا) و ... هر کدام در علمی معتبرند و در دیگری معتبر نیست. مثلا برخی علوم فقط عقل برهانی را معتبر می دانند مانند فلسفه که در روش علم فلسفه عقل جمعی معتبر نیست. طبق این اصطلاح روش علوم، به روش عقلی شهودی نقلی و غیره تقسیم می شوند. بنابر این معنا از روش، روش اجتهاد شیخ انصاری یعنی منابع مورد تأیید شیخ انصاری برای اجتهاد.
ارائه شده در: مدرسه علمیه آیت الله خویی مشهد، ۱ مهر ۱۳۹۹
فایل صوتی: کانال روشنا
🔹روش فقاهت آیت‌الله صانعی در نهایت می‌تواند به عرفی شدن فقاهت سنتی و انفعال جامعه شیعه در برابر هژمونی علمی و رسانه‌ای تمدن غرب بیانجامد، ولی در عین حال عدم طرح مباحث اختلافی و چالشی ایشان و امثال ایشان در مجامع علمی، در دراز مدت برای عقلانیت و جامعه شیعی به مراتب ضرری بیشتر دارد.
🔹 از منظر مدیریت دانش، اختلاف مبانی و #روش_اجتهادی ایشان با مبانی و شیوه متداول فقها، زمینه خوبی برای خودآگاه‌تر کردن چارچوب‌های فقاهت موجود و مشخص کردن حدود و ثغور آن است.
🔹تفاوت نگاه آیت الله صانعی را باید در #روش های زیر جستجو کرد:
➖ حاکمیت و توسعه کاربرد قاعده #نفی_عسر و حرج و سرایت آن به احکام وضعی مانند محرمیت در نظر مرد نسبت به دخترخوانده خود
➖ حاکمیت و توسعه‌ی کاربرد قاعده #عدالت و ارجاع به #عرف امروزین برای فهم معانی و مصادیق آن
➖استفاده گستره از قاعده #سهولت_شریعت که در نگاه ایشان متفاوت از قاعده نفی عسر و حرج است و ایشان در فتوای خود در به بلوغ رسیدن دختران در ۱۳ سالگی تطبیق کرده‌اند
➖ تلاش برای انطباق احکام شرعی با رویه ها و #ارتکازات_عقلایی عصر کنونی در حقوق بشر
