استاد مبلغی: ضرورت مباحث روش شناسی در حوزه های علمیه (مصاحبه با درسگفتار)

روش شناسی، غیر از روش است؛ روش مجموعه ای از عناصر است که برای تولید معرفت در یک علم به کار گرفته می شود. طبیعتا این عناصر بین بعضی از علوم اشتراک دارد و برخی به تناسب علم، اختصاصی می شود و متفاوت با عناصر دیگر می شود. روش شناسی یعنی کوشش برای شناخت این عناصر.

 از هم اینجا تفکیکی پیش می آید که خیلی از عالمان مثلا فقیهان دارای روشی خاص هستند اگرچه خود فقیه متوجه نباشد، ولی اگر کوششی و تحلیلی علمی  صورت بگیرد بر روش این فقیه ماهر زبردست مثل آیت الله خویی که تلاشی ثانوی است اسمش را می توان گذاشت روش شناسی.

متن کامل در ادامه مطلب

استاد مبلغی: اگر روش‌شناسی اجتهاد شکل بگیرد، انقلاب آموزشی و پژوهشی در فقه رخ می‌دهد (موسسه الهادی مشهد)

استاد احمد مبلغی معتقد است اگر روش‌شناسی در حوزه‌ها شکل بگیرد، یک انقلاب آموزشی و پژوهشی در فقه رخ می‌دهد و ما تحولات مثبت بر پایه سنت را می‌توانیم رقم بزنیم، نه تحولاتی که به خروج از چارچوب‌های فقه و مسیر تاریخی فقه بیانجامد. این انقلاب فقهی، سنت را باروَر می‌کند و توسعه می‌دهد و به‌روز می‌کند و یکی از فوایدش این است که فقه ما می‌تواند به‌طور کامل پاسخ‌گو بشود، نه اینکه از حجم مسایل عقب بماند و نتواند مسایل را پوشش دهد.

 

سخنرانی در: موسسه الهادی مشهد، اسفند ۱۳۹۷

 

متن تفصیلی در ادامه مطلب

 

استاد مبلغی: بدون روش‌شناسی اجتهاد، حوزه دچار خسارت می‌شود (رونمایی از سه اثر)

🔹 روش‌شناسی اجتهاد حرکتی است که حوزه دیر یا زود باید به آن بپردازد، با این تفاوت که اگر دیر بپردازد، خسارت‌های بسیاری متوجه شما خواهد شد.

🔹ضرورت روش‌شناسی آن‌قدر جدی و اساسی است که رفتن حوزه علمیه به سمت  پاسخگویی جامع و کارآمد به مسائل معاصر، متوقف به  پرداختن به روش‌شناسی اجتهاد است.

🔹اگر  حوزه علمیه بخواهد تحولات مثبت و سازنده‌ای را بر پایه اجتهاد سنتی خود ایجاد کند، باید به روش‌شناسی اجتهاد به دو صورت عام و خاص، یعنی  معطوف به رشته‌های تخصصی فقهی، به انجام برساند.

 

متن تفصیلی در ادامه مطلب

استاد علیدوست: محورهای مهم در روش‌شناسی اجتهاد

🔹وقتی می‌خواهیم وارد روش‌شناسی شویم، چه محورهایی را باید در نظر بگیریم؟
 

۱. یکی از محورهایی که منهج‌ساز است و ممکن است دو فقیه را از هم  جدا کند، نوع مواجهه با #منابع_اربعه است ... مثلا آیا کارآیی استقلالی عقل را قبول دارد؟ آیا کارآیی ابزاری‌اش را قبول دارد؟ آیا  روایتی را که ثقه نقل می‌کند می پذیرد یا روایات موثوق به را؟ آیا روایت را مخصّص قرآن قرار می‌دهد یا عام قرآنی را بر خاص روایی مقدم می‌کند که در گذشته طرفداران جدی داشته و ناشیانه متهم به قیاس شدند.
 

۲. دومین محوری که در روش‌شناسی یک فقیه باید مطمح نظر قرار گیرد، #مقاصد_الشریعه است ... باید دید فقیه چه نگاهی به مقاصد شریعت دارد؟
 

۳. محور سوم این است که آیا فقیهی که می‌خواهیم راجع به روش‌شناسی او تأمل کنیم، حاضر است #از_خرد_به_کلان عبور کند یا نه؟ روایاتی هست که مرحوم شیخ انصاری دارد و راجع به دهن متنجس است و به درد استصباح تحت السماء می‌خورد. مقدس اردبیلی در مجمع الفائده والبرهان، از این روایات، یک قاعده استنباط می‌کند و لذا می‌گوید نه استصباح خصوصیت دارد، نه تحت السماء خصوصیت دارد و در واقع از یک نص وارد در مورد خرد با الفاظ خاص، استنباط یک قاعده می‌کند.
 

۴.  آخرین محوری که در متدولوژی باید مطمح نظر قرار بگیرد این است که آیا آن فقیه #صناعت‌محور است یا به #تجمیع_ظنون می‌پردازد؟


متن کامل در روش شناسی اجتهاد آیت الله شیخ عبدالکریم حائری یزدی (ره)



 

 

روش‌شناسی اجتهاد چیست؟

#اختصاصی_روشنا
 

روش‌شناسی اجتهاد بخشی از دانش فلسفه فقه به شمار می رود و مباحث مطرح در آن را می‌توان شامل موارد ذیل دانست:

•┈••✾••┈•

۱. فرایند کلان اجتهاد (الگوی اجتهاد، الگوریتم اجتهاد، مراحل استنباط):

🔹یعنی ابتدا و انتهای فرایند استنباط چیست؟ مثلا در چه مرحله‌ای به اقوال مراجعه می‌شود؟ سیره کجاست؟ مقاصد شریعت؟ اجماع؟ و ...

🔹در این زمینه، بین مجتهدان تفاوت نظر وجود دارد؛ مثلا برخی جایگاه  بررسی اقوال را  پیش از بررسی ادله می دانند و برخی برای پرهیز از سوگیری ذهنی، جایگاه آن را پس از بررسی ادله می دانند و یا آنکه «بعضی همواره کتاب را مقدم می کنند، برخی مراجعه به کتاب را مخصوص جایی می دانند که روایتی نباشد، گروهی همواره در ابتدا به دنبال کشف اجماع یا شهرت می روند زیرا معتقدند که باید از منظر سنت به کتاب نگاه کرد، برخی تقدیم کتاب یا سنت را موردی و به حسب اقتضای بحث می دانند» (درس خارج و گام های اجتهاد، ص385).

🔹فراتر از این، تفاوت بسیار مهم مجتهدان در فرایند اجتهاد، در مرحله ختم فرایند استنباط، آشکار می شود؛ #مکتب_تجمیعی (مکتب قم، مکتب تحلیلی) معتقد است که از تجمیع ظنون (ادله اجتهادی غیرقطعی)، نتیجه حاصل می شود؛ اما  #مکتب_تطبیقی (مکتب نجف) که به ضرورت تطبیق قاعده ملتزم است، آن را نمی پذیرد و به ادله فقاهتی (اصول عملیه) مراجعه می کند؛ لذا مثلا آیت الله #بروجردی (که تابع مکتب تجمیعی هستند)، بسیار کم به اصول عملیه مراجعه می کنند.

•┈••✾••┈•

۲.  خرده فرایندهای اجتهاد

🔹فرایند کلان اجتهاد دربردارنده مولفه ها و خرده فرایندهایی است که هر یک از آنها نیز جداگانه باید مورد مطالعه قرار گیرد. مثلا «بررسی اقوال» به چه روشی باید انجام شود؟ یا  در مرحله «مراجعه به روایات»، بررسی دلالی یا بررسی سندی روایت چگونه انجام می شود؟

🔹استاد مبلغی این خرده فرایندها را شامل چند محور می داند: «فقه النص (فقه القرآن، فقه الحدیث: سند و مضمون)، فقه الموضوع، فقه الآرا، فقه اللغه، فقه السیر و الاعراف و المرتکزات، فقه التطبیق».

🔹در خرده فرایندها، گاه بین مجتهدان تفاوت روشی وجود دارد؛ به عنوان مثال، در روش بررسی دلالی، برای آیت الله #بروجردی و  #امام خمینی(ره)، «شناخت فضای صدور متن» بسیار مهم است؛ امری که در روش بسیاری از مجتهدان مانند #آخوند_خراسانی چندان قابل مشاهده نیست.

🔹گاهی خرده فرایندها، دارای ترتیب است و باید از نقطه ای شروع و به نقطه ای ختم شود که در این صورت می توان از عبارت #خرده_الگوریتم های اجتهاد نیز استفاده کرد.

•┈••✾••┈•

۳. مبانی و پیش‌فرض‌ها

🔹مبانی و پیش‌فرض‌های اصولی، کلامی، حدیثی و..  در فرایند اجتهاد موثر است و اهمیت این مبانی در حدی است که برخی در مباحث روش‌شناسی به شناخت این مبانی اکتفا می کنند.

🔺#مبانی_اصولی ؛ مانند جایگاه استقلالی یا آلی عقل، جایگاه استقلالی یا آلی سیره عقلا
🔺#مبانی_حدیثی؛ مانند حجیت خبر ثقه یا موثوق الصدور
🔺#مبانی_کلامی؛ مانند قلمرو سنت، مقاصد شریعت (هستی و چیستی آن کلامی و حجیت آن اصولی است)، فردی یا اجتماعی بودن دین، اصل کرامت انسان و ...
🔺#مبانی تفسیر متن (این مبانی در روش بررسی دلالی ظهور می‌یابند)
🔺و ...

🔹برخی مبانی مانند مبانی کلامی تاثیر کلانی دارند و در تمامی فرایند اجتهاد حضور دارند؛ به گونه ای که حتی فهم یک مجتهد را از آیات و روایات نیز تغییر می دهد و یا گاه حتی یک سند صحیح را با چالش مواجه می سازند (مانند مواجهه امام خمینی ره با روایات صحیح السند حیله ربا).

 

تفاوت «روش شناسی اجتهاد» و «اصول فقه»

🔹#اصول_فقه، از «عناصر مشترک» موجود در فرایند استنباط  بحث می کند (العلم بالعناصر المشترکة فی عملیة استنباط الحکم الشرعی، شهید صدر)  اما به خود فرایند استنباط  و چگونگی آن نمی پردازد.

علم فقه نیز، به «اجرایی کردن فرایند استنباط » برای رسیدن به حکم شرعی می پردازد.

🔹اما #روش_شناسی_اجتهاد، از خود «فرایند استنباط» بحث می کند.